Sunrise 1127

Pink and blue beckons

the minutes before sunrise

Beauty in seconds

(Morning 11/27/2019. Strawberry Farm, BSU, La Trinidad, Benguet)

ANG ALAMAT NG GINTO SA BENGUET

Noong mga unang panahon dito sa bulubunduking lugar na kung tawagin ngayon ay Benguet, ang pangunahing pangkabuhayan ay ang pagkakaingin.   Nag-aalaga din ang mga tao ng mga hayop katulad ng baboy sa kanilang mga bahay-bahay.  Payak man ang buhay ay hindi nawawala sa mga tao ang magbunyi sa panginoon na kung tawagin nila ay Kabunian.  Ang pagbubunying ito ay sa pamamagitan ng isang pagdiriwang na tinatawag nilang kanyaw.  Ang kanyaw din ay paraan nila ng pagpupugay, pag-alala at pag-aalay para sa mga yumao nilang ninuno o kamag-anak.

Ngayon, isa sa pangunahing hanapbuhay dito sa Benguet  ang pagmimina ng ginto.  Kung paano nagkaroon ng ginto sa mga bulubunduking noo’y tinatamnan ng camote ay isinasalaysay sa isang alamat na sinasabing nangyari sa isang pamayanang kung tawagin ay Suyok sa hilagang bahagi ng Benguet.

Minsan daw ay may isang ama ng isang mag-anak sa Suyok na pupunta sana upang magdukal ng camote sa kanyang kaingin.  (Pinangalanan siyang Manto sa ilang salin ng alamat na ito.) Ngunit sa daan, sa kalayuan pa lang ay nakita ni Manto ang isang uwak na nakatayo sa isang puno.  Nagtaka siya kung bakit hindi natitinag ang ibon habang palapit siya ng palapit.   Kinilabutan siya ng nakita niyang nakatitig sa kanya ang uwak noong malapit na malapit na siya.  Tumango ang ibon sa kanya ng tatlong beses bago siya lumipad.  Alam niyang itoy isang pangitain kaya’t dali-dali siyang bumalik sa kanilang bahay.  Nasalubong niya ang isang kapitbahay at ikinuwento niya ang nasaksihan sa daan.

KAPITBAHAY:     Nakabalik ka naman kaagad at wala kang dalang camote?

MANTO:              May nasaksihan ako sa daan na alam kong isang babala.

KAPITBAHAY:  Ano iyon?

MANTO:  Nakakita ako ng isang uwak na ayaw matinag sa kanyang kinatatayuan,  Nang makalapit ako, tumango siya sa akin ng tatlong beses at saka lumipad?

KAPITBAHAY:  Malamang ay isang sugo ng Kabunyan o ng mga ninuno upang magdaos tayo ng Kanyaw.

MANTO: Iyon ang iniisip ko.  Kailangang idaos na natin ito bukas at sa sunod na dalawang araw.

KAPITBAHAY:  Kailangang maghanda na tayo ngayon.

MANTO:  Oo.  Ipaalam na ninyo sa kabyanan na may kanyaw dito sa atin bukas.

Kinabukasan nga ay nagsimula ang kanyaw sa bahay nina Manto.  Maraming tao ang dumalo.  Sa umpukan ng tao ay hindi nila napansin ang isang matanda na dumating.  Dahan-dahan nitong tinungo ang desong, isang kagamitan sa pagbabayo ng palay at doon umupo upang mapawi ang pagod.  Sa mga oras na iyon ay nataon ang depap, o ang paghuhuli ng baboy para ihanda sa pananghalian.  Sa kalikutan ng baboy ay tumakbo siya sa kinauupuan ng matanda.  Marami ang tumutulong sa paghuli ng baboy at sa bilis ng mga pangyayari ay may nakabundol sa kanila sa matanda.  Natumba siya sa lupa.

LALAKI:  May nahulog na matanda.

MANTO:  Tulungan natin siya.

LALAKI:  Tutulungan po namin kayo Apo Lakay.

Apo Lakay ang tawag nila sa kanya dahil hindi nila ito kilala pero ayaw magpatulong ng matanda.

MATANDA:         Huwag ninyo akong sagiin!  Huwag ninyo akong galawin.

LALAKI: Pero nahihirapan po kayo.

MANTO:  Oo nga po Apo.  Anong gagawin namin.

MATANDA: Bigyan ninyo ako ng isang sandok ng kanin.  At takpan ninyo ako ng isang palayok hanggang sa hindi ako makita.

MANTO:  Ha? Ano pong gagawin namin?  Bakit namin gagawin iyon?  Hindi na kayo makakahinga kung ganoon.

MATANDA:  Huwag nang maraming tanong.  Gawin ninyo ang aking iniuutos!  Bigyan ninyo ako ng isang sandok na kanin at takpan ninyo ako ng palayok.

MANTO:  Pwede po bang malaman kung bakit namin gagawin yon?

MATANDA:  Balikan na lang ninyo ako pagkatapos ng tatlong araw at makikita ninyo.  May uusbong na isang kahoy na hindi pa ninyo nakikita sa buong buhay ninyo.  Hayaan ninyo itong lumaki at mamunga.  Huwag ninyo itong putulin.  Sa halip ay ang bunga lang nito ang pipitasin ninyo.

Sinunod ng mga tao ang sinabi ng matanda.    Binigyan siya ng kanin at sinakloban ng napakalaking palayok.  Maraming naging haka-haka kung sino ang matanda.

KAPITBAHAY:  Siguro ay isa siyang Diyos.

LALAKI: Isa siyang sugo ng ating mga ninuno.

MANTO:  Ang mahalaga sinunod natin ang kanyang utos.  Ipagpatuloy natin ang kanyaw.

Nagpatuloy sa kanyaw ang mga taga-Suyok.  Pagkatapos ng tatlong araw ay binalikan nila kung saan tinakloban ang matanda.  Laking gulat nila ng makita nila ang isang munting punla.  Madali itong umusbong at naging isang maliit na puno.  Napansin nila na mula ugat hanggang sa pinamakaliit na sanga at dulo ng dahon nito ay kumikinang na ginto.  Masaya sila sapagkat alam nilang dumating ang kayamanan sa kanila.  Pinaalala sa kanila ang sinabi ng matanda.

MANTO:  Alalahanin natin na kailangan nating hintayin itong mamunga.  Huwag nating puputulin at mga bunga lang nito an gating pipitasin.

SIGAW NG MGA TAO:  Oo! Oo!

Ngunit lahat na sila ay nakakapit ang isang kamay sa puno. Kanya-kanya ring dala ng kung anumang maaring gamiting sa pagkudkod o pagkuha ng ginto.  Nag-aagawan sila ng pwesto, hanggang sa may magalit  at nag-umpisang manguha ng ginto.  Naging magulo ang mga tao.  Nangibabaw ang kanilang kasakiman. Unti-unting nabali ang puno at bumagsak sa lupa.  Nagkaroon ng pagyanig at nakikita ng mga tao ang unti-unting pag-biyak ng lupa sa mismong binggsakan ng kahoy at kitayuan ng ugat nito. Natakot ang mga tao lalo’t may narinig silang boses.  Nilamon ng lupa ang buong gintong kahoy.

MATANDA:  Ginantimpalaan ko kayo ng kabutihan dahil sa inyong mga pagbubunyi at pag-aalay.  Ngunit ano ang inyong ginawa?  Ibinigay ko ang gintong puno para umunlad ang inyong buhay at ang inyong pamayanan pero sa halip ay sumama pa ang inyong ugali.  Babawiin ko sa inyo ang gintong puno.

MANTO:  Mahal naming Kabunian, alam naming ikaw ‘yan.  Kung maari sanang patawarin ninyo kami at huwag bawiin ang puno sa amin.

MATANDA:         Gugustuhin ko man pero ikinasama ninyo naman ang ginto!

MANTO: Tinatanggap po namin na nagkasala kami.  Pero ibigay ninyo sana sa amin ang isang kabuhayang galing sa ginto.

MATANDA:  Uhm! Pero kailangan ninyo pa ring maparusahan.   Dahil sinaktan ninyo ang puno, hindi na ninyo ito muling makikita.  Kailangan ninyon paghirapan ang paghuhukay bago muling makakuha ng ginto.

Mula noon ay kailangan nang hukayin ang ginto sa Suyok sa mga karatig-pook nito sa Benguet.

(Sinulat base sa mga narinig at nabasa tungkol sa alamat ng ginto ng Benguet!)

Mary's Cry

Mary cries on a busy street

Haunting me to my office seat

Her pocket ripped by spooky hand

Then gangster soon was on the run

And lady lost her father’s treat

All and I tried our chasing feet

But snatcher’s speed, we cannot beat

He and his loot are now all gone

Mary cries amid helpless fleet

An hour have passed, my eyes would greet

The face we chased, the thug is it

Can’t call police though crime was done

He’s casual now with his goon clan

Cheery with their successful hit

While Mary cries of unsafe street